Bak maska: Belle Gunness

Når du har lese forteljinga om Belle Gunness, sit du kanskje att med fleire spørsmål enn svar. Kven var ho, eigentleg? Korleis kunne ei norsk jente frå Selbu verta ein av Amerikas mest myteomspunne mordarar? Og kva dreiv henne – psykisk, historisk, kulturelt – til å bryte så totalt med den forventa kvinnerolla?

Denne artikkelen gjev deg eit bakteppe til forteljinga. Den utforskar dei historiske og psykologiske kreftene som forma Belle Gunness – og speglar korleis kvinner mellom 1825 og 1925 kunne bli både offer og aktørar i eit samfunn som helst ville halde dei tause.

Kva slags barn var ho – før ho vart drapskvinne?

Før me møter Belle Gunness som vaksen, bør me spyrae: Kva slags barn var ho? Mange forskarar og forfattarar har i ettertid peika på at Belle – fødd Brynhild Paulsdatter Størseth – viste forstyrrande trekk alt i barndommen. Ho skal ha vist manglande empati, ein tendens til vald mot dyr, og ein særs utvikla evne til å manipulere andre. Ifølgje fleire seinare psykologiske analysar kan slike trekk tyda på ein personlegdom med djuptliggjande forstyrringar, noko ein i dag ville fanga opp tidlegare. Desse tidlege signala – ofte avfeia som rampestrekar – peikar i dag på djuptliggjande psykologiske avvik. Kombinert med eit strengt religiøst og emosjonelt kaldt oppvekstmiljø i Selbu, vart desse eigenskapane aldri korrigerte – berre foredla.

Ei verd der kvinna skulle vere stille – men var alt anna

I Noreg var kvinna sin plass heime. Ho skulle halde huset reint, vera mjuk i målet og sterk i trua. Ho hadde ikkje røysterett før 1913, og hadde få eigne økonomiske rettar. Likevel reiste tusenvis av kvinner over havet – frivillig eller av naud. Nokre vart med mennene sine, andre vart sendt til slektningar. Nokre få reiste for å sleppe unna. Og Belle Gunness – braut heilt med rolla samfunnet hadde tildelt dei.

Belle Gunness: kvinnelist som våpen

Belle Gunness utfordra alt. Ho såg ut som ei husmor, snakka som ei enkje og lokka som ei freisterinne. Ho visste å spele på forventingane til kvinneskap – mild, trufast, sørgjande – og snudde desse eigenskapane til ein dødeleg strategi. Men kva låg bak?

Alt som barn viste ho teikn på noko urovekkande: ho kunne vera nådelaust kald, manipulerande, og hadde ein tendens til å plage dyr. Desse åtferdene, som i samtida kanskje vart sett på som «rare påfunn», blir i dag tolka som klassiske teikn på alvorlege personlegdomsforstyrringar. Seinare har psykologar peika på at Belle truleg hadde både narsissistisk og antisosial personlegdomsforstyrring. Ho var dominert av ein trong til kontroll, manipulerte andre utan å vise empati, og utførte brutale handlingar med kald presisjon.

Då ho kom til USA, endra ho namn og byrja eit nytt liv – men utan å leggje frå seg det mørke drivet. Ho brukte rolla som kvinne, enkje og mor til å framstå som trygg og kjærleg – ein ideell partnar. I røynda var dette ei maske. På garden i La Porte, Indiana, bygde ho ei scene der ho kunne utøve kontroll, drepe, og løyse ut livsforsikringar – effektivt og kalkulert.

Kvinna som arketype: frå husmor til "femme fatale"

Belle vart snart omtalt i media som den amerikanske "femme fatale". Ho brøyt med det trygge biletet av mora og husmora, og trampa inn i eit rom som vanlegvis var reservert for menn – kaldblodig kriminalitet. Ho lukkast fordi ho forstod dei kulturelle forventingane til kvinner, og snudde dei til si fordel. Den milde fasaden hennar skjulte brutalitet. Ho fekk menn til å skrive om testamentet, kutte banda til familie – og deretter forsvinne.

I ein tidleg versjon av krimmens teater vart Belle ei prototype: ikkje berre fårleg, men uforståeleg. Media dyrka det groteske i kontrasten mellom det kvinnelege og det brutale, og ho vart nærmast eit spegel for ei samfunnskrise – kva gjer ei kvinne når ho tek makt på same vis som ein mann?

Pengar som motivasjon – og drivkraft

Gjennom heile livet hadde Belle eit tydeleg mål: økonomisk tryggleik. Ho vaks opp med lite, og i eit samfunn der kvinner hadde avgrensa rettar til eigedom og inntekt. I Amerika fann ho ein snarveg til rikdom: gjennom livsforsikringar og formue frå menn ho lurte til garden sin. Denne drivkrafta – trongen etter pengar og kontroll – har vorte peika på som ein sentral del av den psykologiske profilen hennar.

Moderne psykologar har antyda at Gunness sine handlingar kan samsvare med kriterium for alvorlege forstyrringar som narsissisme og antisosial åtferd, sjølv om ein naturlegvis ikkje kan stille diagnose i ettertid. Ho manipulerte, lurte, drap – utan anger. Men ho opererte ikkje i eit vakuum. Ho brukte verda sine kjønnsforventingar som verktøy. Ho var ein spegel på kva som skjer når forventingar blir våpen.

Etterspel og refleksjon

Belle Gunness er ikkje berre ei skrekkhistorie. Ho er også eit døme på kva som kan oppstå når samfunn, kjønnsideal og individkollaps går i kryss. Når meser på livet hennar frå barndommen i Selbu til gjerningane i La Porte, trer eit bilete fram av ein person med sterk manipulasjonsevne, mangel på empati – men òg ein kvinnefigur som visste å spele på si samtid si forventning til kjønn og makt.

Denne artikkelen forsvarar ikkje Belle Gunness. Men ho minner oss om at krim ikkje berre handlar om offer og gjerningsperson – det handlar om strukturar, roller, økonomisk desperasjon, og korleis nokre individ klarar å vri desse faktorane til sin eigen fordel – med katastrofale konsekvensar for dei rundt. Medan dei fleste norske utvandrarkvinner prøvde å skapa seg eit betre liv gjennom hardt arbeid, fellesskap og motstandskraft, brukte Belle si reise til Amerika til å dyrka mørkare ambisjonar.  Ho står som eit ekstremt unntak – ikkje representativt for dei mange, men eit forstyrrande døme på kva som skjer når psykopati møter eit system som ikkje ser kvinna som mogleg trussel. Ho var ikkje berre eit monster – men eit produkt av si tid, og ein spegel for sårbarheita i systemet rundt henne.

_{Kjelde: Hawthorne, E. (2024). Whispers from the murder farm: The case of Belle Gunness – inside the mind of America's darkest femme fatale. Shadows of the Past.}

_{Fanebilete: Found on Flickr}